http://www.meerlenhof.be/portaal.htm - Laatst gewijzigd op 2008.05.30 door Frans Janssens

Afb.1. Château 't Merlenhof, 29 augustus 2005, © Toon Verbruggen.

Korte inhoud

Inleiding

Het is droevig gesteld met het kunsthistorisch patrimonium in Hoboken. Heel wat waardevolle gebouwen en monumenten werden reeds jaren geleden gesloopt. Wat ons nog rest verkeert na jarenlange verwaarlozing vaak in zulk een miserabele toestand dat men eerder geneigd is om "Open Puinen-" dan "Open Monumentendagen" te organiseren.
Redden wat nog te redden valt is de boodschap. Dat is althans onze mening en die van de in 1986 opgerichte Kring voor Heemkunde Hobuechen 1135 VZW die hiermee één van zijn belangrijkste opdrachten in de praktijk wil brengen: het bewaren van de materiële herinneringen aan het verleden voor het nageslacht. Wij vertrouwen erop dat menig Hobokenaar, ongeacht zijn politieke, religieuze of ideologische overtuiging zijn steentje zal bijdragen om dit waardevol patrimoniaal domein en kasteel te redden van de ondergang. (gewijzigd naar Caremans, 1997).

Decentralisatie moet er zijn om het bestuur terug dichter bij de inwoners te brengen. Communicatie moet meer zijn dan enkele honderduizenden euro's te stoppen in een magazine [Den Antwerpenaar]. Solidariteit tussen stad en districten is noodzakelijk, maar dan in volle transparantie.
De uitspraak van [Jan Verbert,] de kabinetschef van de schepen van Antwerpen voor patrimonium [Marc Van Peel] (deze verkozene is tevens de voorzitter van het pensioenfonds): "wij zijn niet onder de indruk van het Hobokens protest, het belang van Antwerpen primeert op de belangen van een district" komt als een oorlogsverklaring over.
Deze vorm van diefstal neemt Hoboken niet!
Wij zijn participerende eigenaars van het patrimonium van Hoboken, en de behoeders voor de volgende generaties. Onze kasteeltjes (van de 25 kastelen, die Hoboken rijk was blijven er slechts vier over) maken deel uit van ons collectief geheugen en betekenen een van de laatste rustige groene plekjes in een gemeente die al te veel heeft moeten opofferen aan industrialisering en bouwpromotoren. (gewijzigd naar Nilis, 2002).

Hoboken, ooit een Keizerlijk Hertogdom van Brabant, nu een vergeten district van Antwerpen...

Bij de oprichting van de parochie Hoboken in 1135 schijnt de Hollebeek pas grensbeek geworden te zijn tussen Wilrijk en Hoboken (van Passen & Roelandts, 1967:14). De grens tussen Antwerpen en Hoboken is lange tijd onzeker omdat de Aard - vochtig land, grond van minder goede hoedanigheid, bestemd voor het weiden van vee (van Passen & Roelandts, 1967:31) - de gemene grond, zowel voor de bevolking van Hoboken en Wilrijk als voor deze van Antwerpen schijnt beschikbaar geweest te zijn. Pas in de 13de eeuw wordt de noordergrens betwist. Het gemeenschappelijk gebruik van de Aard heeft er dan voor gezorgd dat de grens niet de loop van de Pierenbeek-Hollebeek-Scheibeek (overeenkomstig Frankisch gebruik) volgt, maar een deel van de Pierenberg en van de Aard mee afstaat aan Antwerpen. (naar Prims, 1974:9). In het laagland, het gebroekte, aan de Schelde, sluit het Hobooksch Broek aan bij het Kielsch Broek bij de Schierbeek (Prims, 1974:10).

Hoboken, in 1135 "Hobuechen" (traditioneel geïnterpreteerd als "de hoge beuken", maar recent als "de beuken gelegen op een hoogte"), is een vroegere heerlijkheid met hoge rechtsmacht. Tijdens de XIIIe eeuw werd zij door de hertogen van Brabant afgestaan aan de familie van Perwijs. Waren achtereenvolgens heren van Hoboken : de families van Vianden, Coucy, Béthume, Bar, Luxemburg, Nassau, Schetz, Ursel. De heerlijkheid Hoboken werd verkregen in 1559 door Gaspard Schetz, algemeen schatbewaarder van financiën van de Nederlanden, heer van Hingene, Grobbendonck en Heist, erfelijk maarschalk van Brabant omdat hij de baronie Wezemaal, waaraan dit ere-ambt gehecht was, bezat. Het land van Hoboken werd tot de rang van baronie verheven door koning Filips II, ten gunste van Conrad Schetz (1600). De baron van Hoboken nam de naam aan van Ursel tengevolge van de aanneming door zijn tante Barbe van Ursel. (naar Servais, 1955:883). Karel-Filips van Ongnies, heer van Swevegem, ridder van de orde van Alcantara, graaf van Estrée, huwde in 1652 na het overlijden van zijn broeder Claude (gesneuveld in de slag bij Lens in 1649) met Margareta van Ursel, dochter van Conrad (ridder, baron van Hoboken, heer van Hingene) en van Anne-Marie de Robles, domjuffer van Nijvel, kleindochter van Conrad Schetz en werd op 22 januari 1638 door Ferdinand III tot graaf van Ursel en van het Heilig Keizerrijk verheven. Toen Conrad, de derde graaf van Ursel in 1716, de hertogelijke waardigheid ontving van Karel VI, verbond hij deze titel aan zijn heerlijkheid Hoboken. (Servais, 1955:884).

Hoboken heeft in het verleden zeer veel te lijden gehad onder oorlogsomstandigheden. Het dorp lag weliswaar veilig beschermd in een bocht van de Schelde, maar telkens wanneer Antwerpen werd belegerd of bedreigd moest het dorp inkwartieringen en opeising van paarden of karren ondergaan. Een toenmalige oorlog bestond uit een reeks van wat wij nu 'guerrilla-activiteiten' zouden noemen en zo werden de dorpelingen regelmatig bezocht door benden voor allerlei opeisingen.
In 1584 leed het dorp onder grote verwoestingen, toen Spaanse troepen, onder het bevel van Farnese, Antwerpen probeerden te omsingelen en in te sluiten. De verdedigers van Antwerpen staken de dijk door, waardoor een deel van Hoboken twee jaar lang blank stond. Na de herovering van Antwerpen in 1585 was de gemeente Hoboken voor drie vierden verwoest en de huizen die nog recht stonden waren onbewoond. Tijdens het twaalfjarig bestand (1609-1621) werd de kerk herbouwd en herademde de streek.
In 1621 startte opnieuw een oorlog, deze keer tussen Spanje en de Verenigde Provinciën, bijgestaan door Frankrijk. Tussen 1629 en 1632 vonden in de gebieden rond Antwerpen grote troepenconcentraties plaats. In Hoboken waren vooral Portugezen ingekwartierd: alle beschikbare huizen werden opgeëist, zelfs de pastoor en de schout zaten met inkwartieringen opgescheept.
Na de Slag van Kallo, een overwinning behaald door de Spaanse troepen op de Nederlanders op 20 juni 1638, bleven deze buitenlandse soldaten de wacht rond Antwerpen betrekken en het duurde tot 1652 vooraleer de laatste troepen het grondgebied van Hoboken verlieten.
In de 16de eeuw had het dorp drie kleine woonkernen. Eén van deze kernen was gelegen rond de kerk en de dorpsplaats.
Tussen de kerk en het kasteel stond een linde, de vrijheidsboom, waaronder sinds de middeleeuwen 'recht' werd gesproken. Rond de kerk lag het ommuurd kerkhof (dat in gebruik bleef tot 1913) en daarachter stond het Lindenhof. Het Lindenhof was het buitenverblijf van Jan Van de Werve, drossaard van Hoboken. Een drossaard was stadhouder of luitenant van een leenhof, en als zodanig de vertrouwensman van de heer. Die stelde hem doorgaans voor het leven aan. Eens zijn benoeming bekrachtigd werd door de Raad van Brabant, trad hij in functie.
De taak van een drossaard of baljuw bestond er in, samen met de schepenen, recht te spreken en te waken over de strikte toepassing van alle plakkaten en verordeningen, uitgevaardigd (door koning of keizer) voor Brabant of voor heel het grondgebied. Verder was hij (samen met de schepenen) beschermer of oppermomboir van de wezen. Tenslotte diende hij, als enige vertegenwoordiger van de heer, diens belangen zorgvuldig te behartigen, desnoods tegen de zin van schepenen of dorpelingen in.
Tot het midden van de 19de eeuw was Hoboken een uitgesproken agrarische gemeente. Langzaam evolueert Hoboken van landbouwdorp naar industriegemeente. Van de 25 lusthoven bleven er nog slechts een vijftal over. Ook het Lindenhof werd afgebroken. De hoven die bleven bestaan zijn kasteel Sorghvliedt (het huidige districtshuis), kasteel Broydenborgh (eigendom van de gemeente), het Meerlenhof, Kasteel Berkenrode en Scaldisburg. (Van Gorp, ????).

Etymologie van de naam Meerlenhof

Schild van Hoboken (1982)

Schild familie d'Ursel (1617)

Het schildhoofd leent zich uitstekend voor het benadrukken van speciale onderscheidingstekens (Rottier & Van de Cruys, 2004:114). Een merlet is een veel in wapens aangetroffen heraldische wapenfiguur, afgebeeld als een eendachtig of kuikenachtig gestileerd vogeltje zonder snavel en poten (naar Nieuwenkamp, 1961:156; Pama, 1990:223; naar Goolenaerts, 1997:188; naar Nagtegaal, 2003:37,74; Rottier & Van de Cruys, 2004:178). Niet te verwarren met de geknotte vogel, die wel een snavel heeft, maar geen poten (Pama, 1990:118; naar Nagtegaal, 2003:37,74); in het Engels martlet genoemd (Pama, 1990:390), in het Duits gestümmelter Vogel (Pama, 1990:381). Niet te verwarren met de eend zelf die als wapenfiguur steeds afgebeeld wordt met snavel en poten (Pama, 1990:95). Soms wordt een merlet [nvdr: verkeerdelijk] geknotte merel genoemd (naar Nieuwenkamp, 1961:156). Geknotte wapenfiguren zijn figuren waarvan een stukje is afgehaald (Nagtegaal, 2003:36). Een wapenfiguur in de vorm van een vogel zonder poten, maar met een snavel, wordt geknotte vogel genoemd en voorgesteld als een soort zwaluw met veertjes bij de aanzet van de pootjes (Pama, 1990:118; naar Nagtegaal, 2003:37,74). De merel, een zwarte, aan de lijster verwante, zangvogel, wordt in wapens afgebeeld als volwaardige vogel, dus met snavel en poten (naar Nieuwenkamp, 1961:156; naar Nagtegaal, 2003:74). In Duitsland Merle of Amsel genoemd, in Frankrijk canette (naar Nieuwenkamp, 1961:156). De oude naam voor merlet is maarle (Pama, 1990:219; Nagtegaal, 2003:74; Rottier & Van de Cruys, 2004:178) of meerl (Pama, 1990:219) of meerle (Nagtegaal, 2003:74) of meerltje (Pama, 1990:219). De term meerl(tje) wordt in het Frans merlette, in het Engels merlette, ook [nvdr: verkeerdelijk] martlet, in het Duits Merlet, [nvdr: verkeerdelijk] Merle, of gestümmelte Amsel (Pama, 1990:380,390). Het meerltje werd ook gebruikt in sprekende wapens zoals die van de Franse families Merlot, Merloz, le Merle, Loiseaux en Oisery. Het verkreeg zijn aparte vorm zonder snavel en poten vanaf de 13de eeuw. En het werd een zeer geliefde wapenfiguur vooral in Frankrijk, maar ook in Brabant (Rottier & Van de Cruys, 2004:178). De heraldische term 'van het veld' betekent dat de kleur van een betrokken wapenfiguur overeenstemt met die van het veld van het wapenschild (Nagtegaal, 2003:110). Het gehele oppervlak van het schild, waarin de wapenfiguren worden geplaatst, noemt men het veld (Rottier & Van de Cruys, 2004:114). Het zilver is het tweede heraldische metaal waaraan de symbolische betekenis wordt toegekend van reinheid, wijsheid, onschuld en vreugde, alsook gerechtigheid. Deze metaalkleur wordt de overwinnaars toegeschreven. Het rood is de eerste wapenkleur. Het laat het vurig verlangen naar deugd kennen; de kleur van het morgenrood en betekent derhalve overwinnende kracht, triomf en heerschappij; tevens de kleur van het recht; ook moed. (naar Nieuwenkamp, 1961:130,131).

De schepenen van Hoboken gebruikten in 1781 een zegel dat het blazoen droeg der hertogen van Ursel (Servais, 1955:884). Door het Gemeenteraadsbesluit van 26 september 1947, bekrachtigd door het Regent Besluit van 15 januari 1948, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 13 februari 1948, mag de gemeente Hoboken dit oud zegel der Schepenbank gebruiken als blazoen. (Servais, 1955:120,884; Viaene-Awouters & Warlop, 2002:121). Beschrijving van het wapen: van keel met een schildhoofd van zilver beladen met drie meerltjes van het veld, het schild overtopt met een gekruisigde Christus van goud en gehouden door twee griffioenen van hetzelfde, dit alles geplaatst op een mantel van keel, gevoerd van hermelijn, geblasonneerd op de zijpanden met de kleuren van het schild en getopt met de hertogelijke kroon van het Heilig Roomse Rijk. (Servais, 1955:120).
Op de omslag, naar een ontwerp van Guy Van Daele, van het boek "Geschiedenis van Hoboken" (Dierickx, 1982), worden de in het wapenschild van Hoboken voorkomende drie ongeknotte (mét snavel en poten) merels als uitkomende wapenfiguren (vanuit de snijlijn oprijzende wapenfiguren (naar Nagtegaal, 2003:108-109)) afgebeeld, waardoor een gedeelte van de figuur (de klauwtjes aan de poten) niet zichtbaar zijn. Als zodanig, dus ongeknot, is deze wapenfiguur het teken van list en waakzaamheid. Door haar luid en helder stemgeluid zou zij herinneren aan de goede klank van een eerbare naam. (naar Nieuwenkamp, 1961:156).

Afb.x. Wapenschild kasteel Meerlenhof, anno 1914-1919.
© Toon Verbruggen (2005).

Vanuit de snijlijn oprijzende wapenfiguren vinden we ook terug in het wapen van het kasteel Meerlenhof. De gevelsteen (afb. x) boven de deur van het balkon aan de voorzijde van het kasteel Meerlenhof toont een wapen met drie merels, een rechtstreekse verwijzing naar het 18de eeuwse kasteel van Guillaume Mertens, naar het wapen van de familie d'Ursel en dat van de gemeente Hoboken. Het schild is ovaal van vorm, wat wijst op een wapen gevoerd door een gehuwde vrouw. De ovale vorm is waarschijnlijk afgeleid van het gebruik dat vrouwen in de 13de eeuw zegelden met een ovaal zegel (Pama, 1990:248). In de loop van de 17de eeuw kwam de ovale vorm in gebruik voor gehuwde vrouwen (Nagtegaal, 2003:116). In de 19de eeuw heeft de mening dat gehuwde vrouwen een ovaalvormig schild moesten gebruiken algemeen ingang gevonden (Pama, 1990:337). Vrouwelijke wapens worden enkel gedekt met een helmteken of met verschillende soorten bebladerde en bebloemde takken (Nagtegaal, 2003:116). Het ovale schild, dat vooral in Italië gebruikt werd vanaf de 15de eeuw en populair werd in de renaissanceperiode omdat men veronderstelde dat het terugging tot de Oudheid, diende vooral in de 17de en 18de eeuw als kader voor vrouwelijke wapens (Rottier & Van de Cruys, 2004:123). In Frankrijk genoot de ovaalvormige schildvorm de voorkeur bij families die van aantoonbare of vermeende Italiaanse oorsprong waren (Rottier & Van de Cruys, 2004:123). Toen men wapens in steen ging uithouwen, ondergingen die steeds meer de invloed van de architectuur en beeldhouwkunst (Rottier & Van de Cruys, 2004:123). In die toepassing werden ze vaak omgeven door een versierde ovaalvormige lijst die men 'cartouche' noemt (Rottier & Van de Cruys, 2004:123). De renaissanceschilden kregen een meer ovale vorm en onder invloed van barok en rococo plaatste men de schilden in versierde omramingen waarin guirlandes geliefde motieven waren. Die stijl handhaafde zich tot ver in de 19de eeuw. (Rottier & Van de Cruys, 2004:111). De cartouche is omraamd door een in barok gestileerde paardenkop ornament, op zijn beurt omgeven door een lauwerkrans. De in Italië ontstane paardenkop schildvorm, het testa de caballo, is ontleend aan de metalen hoofdbescherming van het paard, waarin de insnijdingen voor ogen, oren en neusgaten duidelijk herkenbaar zijn (Rottier & Van de Cruys, 2004:112). Het schild is getopt door een aanziend vrouwenhoofd. Het schild is doorsneden in drieën (verdeeld door middel van twee waterpas lopende lijnen, zodat er drie evenwijdige horizontale vlakken onstaan) (Rottier & Van de Cruys, 2004:118). De verdelingslijnen zijn (respectievelijk bol en hol) gewelfd (respectievelijk iets naar boven en naar beneden gebogen) (Nagtegaal, 2003:42,141).

Afb.y. Wapenschild kasteel ter Meirle, anno 1736 .
© Frans Janssens (2005).

Dank zij een tip van Rita Jalon, conservator collectie scheepvaart en industrieel erfgoed te Antwerpen, heb ik met de toelating van Robert Bosiers, districtssecretaris van Hoboken, en de bereidwillige medewerking van Raymond Corremans, districtsfunctionaris te Hoboken, het schilderij van 1736, geschonken door baron Evrard Havenith aan de gemeente Hoboken in 1963, en nu bewaard op het districtsarchief van Hoboken, kunnen bestuderen. We zien hierop afgebeeld het kasteel 'ter Meirle' anno 1736 met mooi aangelegde Franse tuin in de geest van het cartesianisme met geometrische stervorm. Op het schilderij staat in de rechterbovenhoek een wapenschild afgebeeld met drie zwarte merels met oranje-gele snavel. Onder het schild slingert een wit lint met Latijnse spreuk in zwarte hoofdletters: "PRAETORIUM TER MEIRLE DNI. GUILLMI MERTENS IN DUCATI DE HOBOCQUE. F.H. VAN HAMME, 1736" (gewijzigd naar Arren, 1997:117; Corremans, 1997:39), wat betekent: "Herenhuis ter Meirle van de Heer Guillaume Mertens in het Hertogdom van Hoboken" (Corremans, 2005:in litt.). Raymond Corremans maakte mij attent op het feit dat in de linker benedenhoek van het schilderij een witte handgeschreven inscriptie staat. Deze is half verborgen door de kader van het schilderij en kan als volgt geïnterpreteerd worden: 'Jos Crooii' of 'Jos Crooij' of 'Jos Grooii' of 'Jos Grooij'. Vermoedelijk is dit de naam of pseudoniem van de schilder. En is F.H. Van Hamme de naam van de ontwerper van het wapenschild (de heraut).

Het kasteel Meerlenhof is het enige kasteel in Hoboken dat zowel via zijn naam als door het wapen in de gevel een rechtstreeks historisch verband legt met de gemeente Hoboken en haar roemrijke familie d'Ursel sinds de 17de eeuw.

In heraldische taal wordt onder een 'sprekend wapen' een wapen verstaan dat grafisch uitbeeldt waarvoor het staat (naar Rottier & Van de Cruys, 2004:63). De 3 merels in het wapen op de gevelsteen van het Meerlenhof 'spreken voor zichzelf', maar ook voor Hoboken! Zij spreken bovendien tot de Hobokenaren: wees waakzaam!

Het huis van Ursel. De genealogie van dit huis kan slechts met zekerheid beginnen bij Regnier van Ursel, heer van Asschreyhane en amman van Brussel in 1350. Ridder Lanceloot van Ursel (1499-1573), zestien maal burgemeester van Antwerpen, liet een dochter na, Catharina, die huwde met Gaspard Schetz, heer van Grobbendonck, Schooten, Hingene en Wesemael. Een andere dochter van Lanceloot, Barbe van Ursel, schonk haar naam en haar wapen door aanneming aan haar neef, Conrad Schetz, Conrad van Ursel, baron van Hoboken en heer van Hingene, bezat een gedeelte der heerlijkheden Grobbendonck, Wesemael en Heist. Zijn zoon Conrad ontving in 1638 de titel van graaf van Ursel en van het Heilig Keizerrijk. Conrad-Albert-Karel, derde graaf van Ursel, werd door patentbrieven van Karel VI in 1716 verheven tot de waardigheid van hertog van Ursel. Karel, tweede hertog van Ursel werd luitenant-veldmaarschalk en gouverneur van Brussel. Zijn vrouw, Marie-Josephe, prinses van Lobkowitz, schonk hem een zoon, Wolfgang, die huwde met de prinses van Arenberg en samen met Vonck deel nam aan de Brabantse omwenteling. De opvolgers van Wolfgang, hertog van Ursel en van Hoboken, voerden de titel "van Hoboken" niet meer. (naar Servais, 1955:881).
Een gedicht van de XIVe eeuw sprak aldus over de Heere Godfried Screijhaene : "hij voerde den schild.../ van keelen, met eenen hoede wit/ Met drie merlen verstaat dit/ van keelen, in 't hooft van zilvere boven/". Lanceloot van Ursele en Johannes van Ursene zegelden in de XVe eeuw met een effen schild, in het hoofd beladen met drie meerltjes. De hertogen van Ursel hebben hun voorvaderlijk wapen behouden : van keel met schildhoofd van zilver beladen met drie meerltjes van keel, het schild getopt door een hertogelijke kroon en gehouden door twee gouden griffioenen : het geheel op een mantel gevoerd met hermelijn en overtopt door de muts der hertogen van het Heilig Keizerrijk. De graven van Ursel bezitten hetzelfde wapen, waarin echter de hertogelijke kroon vervangen is door een kroon met dertien parelen. Dit wapen komt voor op talrijke schepenzegels van localiteiten die aan de familie van Ursel toebehoorden. De elementen buiten het schild verschillen soms van de ene localiteit tot de andere. (Servais, 1955:882).

Naast de gedachteniskapel van de familie d'Ursel op het kerkhof te Hoboken rest ons enkel nog de naam Meerlenhof en het domein zelf die ons nog herinneren aan de roem van de Heren van Hoboken (gewijzigd naar Van Bladel, 1995:11).

In de voettekst van elk verslag van de gemeente Hoboken staat links het wapenschild van Hoboken met de 3 mereltjes.

Historiek Meerlenhof van 1983 (na de fusie)

Na de fusie van de gemeenten Hoboken en Antwerpen op 1 januari 1983 (Strecker, 2005), eigende de gemeente Antwerpen zich het domein Meerlenhof toe.

Op 14 februari 2000 keurde de districtsraad van het district Hoboken het bestemminsplan [waar kunnen we dat inzien???] goed betreffende de kastelen in het district Hoboken (Jaarnummer 102). (College van burgemeester en schepenen, 2003). Blijkbaar ontbreekt het de Stad Antwerpen aan creativiteit om een bestemming te vinden voor het Meerlenhof.
We geven hier slechts één suggestie bij wijze van voorbeeld:
In de meeste districten van Antwerpen en in de gemeenten rondom is er een heemmuseum aanwezig. Het is duidelijk dat hier nood aan is. Die noodzaak geldt ook voor Hoboken. Het heem en een heemmuseum is een zaak van iedereen. (naar Van Bladel, 1992:177). Gezien de unieke historische betekenis en uitzonderlijke patrimoniale waarde van het Meerlenhof is het domein bij uitstek geschikt als lokaal heemmuseum van Hoboken.

Omdat de noodzakelijke renovatiewerken aan de gebruikelijke locatie, kasteel Sorghvliedt, nog een tijd op zich laten wachten, stelde de districtscoördinator van Hoboken [na tussenkomst van de ombudsman, juli 2000] voor om de huwelijksceremoniële activiteiten tijdelijk in het gebouw Meerlenhof te organiseren. Het college adviseerde gunstig. (Ombudsman Antwerpen, 2000).

Het Hobokense cultuurbeleid is sinds 2001 een specifieke bevoegdheid van de VLD. De VLD ziet nauwlettend toe op een goede opvolging van de opgestelde cultuurnota [welke?], gekoppeld met de nodige aanpassingen voor de volgende jaren komende uit evaluaties [hoe zit het hiermee?]. En dit met aandacht voor elke organisatie en vereniging, zoals beschreven in het VLD actieplan 2001/2006 voor Hoboken [waar in te zien?]. Een eigen verspreid cultureel centrum (centra) bestaat momenteel reeds in de vorm van het Meerlenhof en andere lokaties... Voor elke vorm van te organiseren manifestatie of tentoonstelling zijn er in Hoboken wel één of meerdere plaatsen te vinden die hiervoor in aanmerking komen (zelfs buiten de traditionele partijgebonden lokaties om.). Dit neemt niet weg dat er gewerkt dient te worden, daar waar dikwijls nodig en wenselijk, aan een meer centraal geheel. (Vanaken, D., 2002).

Het kasteel Meerlenhof werd samen [met] het kasteel Broydenborg in beheer gegeven aan de vzw Pensioenfonds met het oog op rendabilisering. (College van burgemeester en schepenen, 2003).

Op 1 maart 2003 ging AG Vespa, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoed en stadsprojecten Antwerpen, van start. AG Vespa is een bedrijf van de stad en voor de stad [nvdr: dus niet voor Hoboken...]. Het bedrijf heeft als taak het stedelijk ontwikkelingsbeleid sneller en optimaler uit te voeren.
Om dat te realiseren kreeg AG Vespa de volgende taken:
- het beheren en afstemmen van de bovenlokale fondsen voor stadsontwikkeling
- het aankopen, renoveren en verkopen van leegstaande en verkrotte panden
- het aankopen, verkopen en verhuren van stadseigendommen
- het voorbereiden, begeleiden en/of uitvoeren van stadsprojecten in samenwerking met private partners (publiek-private samenwerking) (Infolijn stad Antwerpen, 2004).

De stad [Pensioenfonds???] droeg het kasteel Meerlenhof voor rendabilisering over aan de AG Vespa. [wanneer???]

De raad van bestuur van het stedelijk vastgoedbedrijf AG Vespa besliste op 6 mei 2003 om het kasteel Meerlenhof, gelegen in een groendomein van ruim 14 000 m² in Hoboken, te verkopen. (Marketing & communicatie Antwerpen, 2005).

In een communicatie over de kasteeltjes van Hoboken stelt het Stedelijk WijkOverleg Hoboken-Centrum:
"Kasteel Meerlenhof wordt op de markt gebracht, onder bepaalde randvoorwaarden: de grond mag niet verkaveld worden en de algemene vorm van het kasteel en het groen moeten behouden worden." (District Hoboken Stad Antwerpen, 2003:37).

Op 27 mei 2003, tijdens de Wijkvergadering Stedelijk Wijkoverleg Hoboken-Centrum, Vragen uit publiek over beleidsplannen:
"Vraag: Wat zal er gebeuren met het kasteel Meerlenhof?
Antwoord: Dit pand behoort tot het patrimonium van de stad (in het beheer van vzw Vespa), en maakt deel uit van het pensioenfonds. Er staat nog niet vast wat er met het gebouw zal gebeuren. [nvdr: oeps... verkeerde vraag. Wel staat reeds vast dat het kasteel verkocht word..., zie hiervoor]
Vraag: Ik heb landmeters gezien op de site Meerlenhof. Ze zeiden dat het domein verkaveld zou worden.
Antwoord: De aanwezigheid van een landmeter is een normale procedure [nvdr: voor een verkaveling...]. Het dient om de staat van het domein op te maken." (District Hoboken, 2003a).

Op 16 december 2003, tijdens de Wijkvergadering Stedelijk Wijkoverleg Hoboken-Centrum, Vragen van het publiek en antwoorden van de panelleden:
"Vraag: Komt wat er in de wijkbrochure staat aangaande kasteel Meerlenhof, overeen met de realiteit?
Antwoord: De informatie kan iets genuanceerder worden weergegeven [nvdr:...]. Op 6 mei 2003 is beslist om het pand in zijn totaliteit, dus zonder verkavelingen, op de markt te brengen [nvdr: eerst verzwegen, nu gelogen...]. (District Hoboken, 2003b).

De mening van Dirk Vanaken (voorzitter VLD Hoboken) [december 2003] rond het Meerlenhof: indien financieel nodig verkopen maar met een clausule rond instandhouding van het kasteel en de toegankelijkheid van het park [nvdr: merk op dat er een erfdienstbaarheid van publieke doorgang en van buurtgebonden park op het domein rust]. (Vanaken, D., 2003).

Op 24 december 2004 besliste het college om een aantal voorwaarden [nvdr: lees voorwaarden én toegevingen...] aan de verkoop te verbinden. Kandidaat-kopers moesten daarom bij de bieding een projectvoorstel indienen. De voorstellen moesten rekening houden met het behoud en de renovatie van het negentiende-eeuwse kasteel. Ook moest het domein toegankelijk blijven voor de buurt. Belangrijk daarbij was dat het groen grotendeels behouden blijft. De nieuwe eigenaar heeft de mogelijkheid nieuwbouw op het domein te realiseren, maar moet hierbij rekening houden met een maximale grondoppervlakte van 10,3% van de totale oppervlakte. (Marketing & communicatie Antwerpen, 2005).

AG Vespa 'verkoopt' het Meerlenhof voor minimum 1 miljoen euro [nvdr: een weggeefprijs]. AG Vespa verkoopt geen stadseigendommen zonder de garantie dat ze een meerwaarde krijgen voor de stad en de buurtbewoners. Katrien Embrechts van AG Vespa: "De verkoop van het Meerlenhof is een voorbeeld van hoe we het stadspatrimonium beheren." (AG Vespa, 2005).
AG Vespa krijgt van de stad een dotatie van 2,1 miljoen euro. (Bouwinfo, 2005). [nvdr: de verkoop van het Meerlenhof is dus een broekzak-vestzak operatie: Vespa houdt gewoon zichzelf hiermee in stand...]

Twee kandidaten dienden op 16 maart 2005 een dossier in bij AG Vespa. De projectvoorstellen van de kandidaat-kopers werden op 24 maart 2005 door een commissie beoordeeld op prijs en ruimtelijke en functionele kwaliteiten. Herman Boumans, afgevaardigd bestuurder van AG Vespa en bOb Van Reeth, Vlaams Bouwmeester, maakten deel uit van de commissie. (Marketing & communicatie Antwerpen, 2005).

Het college besliste vrijdag 15 april 2005 de verkoop onder voorwaarden van het kasteel Meerlenhof in Hoboken toe te wijzen aan de ontwikkelaar DFM. Het project van DFM kwam er als sterkste uit. Het concept van de ontwikkelaar gaat uit van een volwaardig publiek park met een privaat woninggedeelte dat is afgestemd op het bouwblok. Vertrekkende vanuit een sterk stedenbouwkundig concept moet DFM haar projectvoorstel nu verder uitwerken. Ook de invulling van het kasteel moet nog duidelijk omschreven worden. Een kwaliteitscommissie zal de verdere uitwerking bewaken. (gewijzigd naar Marketing & communicatie Antwerpen, 2005).

Op 19 april 2005 staakte de districtraadvoorzitter de zitting na 10 minuten uit protest tegen de zonder bijkomend overleg met het district door het college goedgekeurde verkaveling van het domein Meerlenhof. (Vanaken, 2005).

Marc Van Muylem, de voorzitter van het district Hoboken, wil meer respect voor districten: "De stad heeft de gevoeligheid voor de lokale kasteeltjes erg onderschat. Het gebeurt niet zo dikwijls dat een Antwerpse schepen door het publiek uitgejouwd wordt, zoals Marc Van Peel (CD&V) tijdens de infovergadering rond de verkoop van Meerlenhof kon ervaren." (Van Muylem, 2005).

"We hebben dit kasteel laten gaan omdat het een politieke afspraak was. Ofwel was het niets ofwel konden we er twee redden. Als het Meerlenhof verkocht wordt, dan moet het zijn open karakter behouden, het park mag niet afgesloten worden. Er mag ook niet zoveel worden bijgebouwd. Het kasteel moet gebruikt worden zoals het daar staat. Alleen langs de achterkant mag een klein stukje worden bijgebouwd." (Van Muylem in Bormans, 2006:9). Noot: Het interview is niet gedateerd; het is afgenomen rond Pasen, 2005 (pers. comm. Bormans).

Bewonersgroepen

Actiegroep SOS Meerlenhof, opgericht in 2001.(Krekels & al., 2004).
Contact adressen:

• Carolyn Krekels, Lijsterlaan 8 - 03 827 11 66
• Ria Nilis, Heidestraat 8 - 03 827 57 31
• Peter Mertens, Meerlenhoflaan 23 - 03 830 54 52

De Hobokense VLD steunt de visie die er voor zorgt dat er zuinig omgesprongen wordt met geld van de stad, het Hobokens patrimonium bewaard blijft en enkele diensten en organisaties een thuishaven krijgen. De ongerustheid die leeft bij de bewoners rond het Meerlenhof, wordt ook gedragen door de Hobokense VLD. De VLD steunt de initiatieven die recent genomen werden door het actiecomité SOS Meerlenhof. Het is immers onze plicht als Hobokenaars om de problematiek van de geplande verkoop en eventuele afbraak in de actualiteit en media te houden. Stilzwijgende afwikkelingen leiden tot nog meer frustratie bij buurtbewoners naar overheid toe .
Op te merken valt dat de Hobokense VLD-afdeling het erg moeilijk heeft bij bestaande denkpistes rond een mogelijke verkoop met een clausule van instandhouding van de buitenmuren. Zoiets dient degelijk hard gemaakt te worden! De VLD blijft ijveren om Meerlenhof in te vullen als onderdeel van het grotere verspreid cultureel centrum. Een verspreid cultureel centrum over diverse lokaties van Hoboken, waar alle nodige en gewenste culturele manifestaties op een treffelijke wijze kunnen doorgaan. Plaatsen en infrastructuur zijn er volop, de definitieve uitwerking moet volgen in de komende jaren. (VLD Antwerpen, 2002).

Actiegroep Handen af Vogeltjeswijk! ook genoemd Handen af Meerlenhof!, opgericht in 2005.
Contact adressen:

Handen af Vogeltjeswijk!: handenaf@meerlenhof.be

Wijkcomité Meerlenhof, opgericht in 2005.
Contact adressen:
Tba.

Actieplan

Afb.12. Print deze affiche uit en hang ze op een zichtbare plaats (eerst uw printer instellen: geen marges, geen koptekst, geen voettekst, ...)

Op de buurtbewonersvergadering van 28 juni 2005 word vernomen dat, ondanks al het protest van de districtraad van Hoboken, de Hobokenaars en de buurtbewoners, de voorlopige verkoopsovereenkomst, de compromis, toch getekend werd enkele dagen na de Infovergadering van 22 juni 2005. Er wordt beslist om een advocaat in te schakelen.
U kunt onze juridische strijd voor het behoud van het domein Meerlenhof steunen door 25 euro (meer mag natuurlijk ook) te storten op rekeningnummer 068-2427121-14 voor Handen af Vogeltjeswijk! met vermelding van familienaam, voornaam, straat en nummer.
Vandaag is onze wijk aan de beurt, morgen de uwe!

We willen

1. behoud van het park met kasteel
2. groene inkleuring in het Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen
3. invulling culturele functie voor het kasteel
4. klassering als dorpsgezicht
5. park toezicht en onderhoud

Onze speciale gast

Bonte merel, © 2006 Toon Verbruggen.

Sinds 2005 huisvest het Meerlenhof een zeer uitzonderlijke gast: een bonte merel.
Een zeldzame verschijning het Meerlenhof waardig.

Dankwoord

Referenties

• AG Vespa. 2005. Meerlenhof moet een oase van rust blijven. Hobokens kasteel te koop onder strikte voorwaarden., De[n] Antwerpenaar, 01 februari 2005, p.7.
• Arren, P. 1997. Van Kasteel naar Kasteel, 7., Hobonia, 1997, p.1-320.
• Bormans, T. 2006. Interview met Marc Van Muylem., Hobuechen 1135, Jaargang 21, nummer 1, februari 2006, Kring voor Heemkunde Hobuechen 1135 v.z.w., p.4-14.
• Bouwinfo. 2005. Vastgoedbedrijf stad Antwerpen beheert tientallen krotpanden., Bouwinfo.be, 23/6/2005.
• Caremans, V. 1991. De sleutel is gebroken. Kanttekeningen bij de wijknaam Zwaantjes. Deel II (Slot)., Hobuechen 1135, Jaargang 6, Nummer 3, Augustus 1991, Kring voor Heemkunde Hobuechen 1135 v.z.w., p.91-108.
• Caremans, V. 1997. Red Bonaventuur. Een partituur voor Bonaventuur., Kring voor Heemkunde Hobuechen 1135 v.z.w., Brochure.
• College van burgemeester en schepenen. 2003. Stad Antwerpen., Collegebesluit: 264 van woensdag 22 januari 2003.
• Corremans, R. 1991. De straten en straatnamen van Hoboken., De Pagadder, 1991, p.1-230.
• Corremans, R. 1997. Sorghvliedt. Van Buitenplaats tot Districthuis. Vijfhonderd jaar domaniale en sociale geschiedenis van een Villa Rustica te Hoboken., De Pagadder, 19997, p.1-388.
• Corremans, R. 2006. HOBOKEN als “appendiciis” van Wilrijk.
• Dierickx, H. 1954. Geschiedenis van Hoboken, Evolutie van plattelandsgemeente tot industrieel centrum (1100-1950)., De Sikkel, Antwerpen, p.1-391.
• Dierickx, H. 1982. Geschiedenis van Hoboken., Gemeentebestuur Hoboken, p.1-396.
• Dierickx, H. 1985. Hobuechen Hoboken 1135 - 1985 in oude prentkaarten., p.1-63.
• District Hoboken. 19xx. Het wapen van de gemeente Hoboken., Brochure.
• District Hoboken. 1987. Kastelen te Hoboken., 1ste druk, p.1-28.
• District Hoboken. 2003a. Verslag Wijkvergadering Stedelijk Wijkoverleg Hoboken-Centrum, 27 mei 2003, Kasteel Sorghvliedt., Stad Antwerpen, District Hoboken.
• District Hoboken. 2003b. Verslag Wijkvergadering Stedelijk Wijkoverleg (SWO) Hoboken-Centrum, 16 december 2003, Kasteel Sorghvliedt., Stad Antwerpen, District Hoboken.
• District Hoboken. 2005a. Monumenten en mooie plekjes.
• District Hoboken. 2005b. Verslag Infovergadering domein Meerlenhof (Hoboken-Centrum), Woensdag 22 juni 2005 – 20 uur, Pieter Van Bauerscheitzaal - Kasteel Sorghvliedt – Marneflaan 3 – 2660 Hoboken, p.1-8.
• District Hoboken Stad Antwerpen. 2003. Wijkprogramma 2003-2005. Stedelijk Wijkoverleg. Hoboken-Centrum., p.1-43.
• Goolenaerts, J. 1997. Heraldiek rond vroegere Heren van Hoboken. Van Schetzenberg tot van Ursel., Kring voor Heemkunde Hobuechen 1135, Jaargang 12, Nummer 4, november 1997, p.183-189.
• Infolijn stad Antwerpen. 2004. AG Vespa., Infogids Antwerpen.
• Janssens, F. & Corremans, R. 2005. Hagepreken in 1566.
• Janssens, F. & Corremans, R. 2005, 2006. Etymologie van de term 'hobuechen'.
• Janssens, F. & Corremans, R. 2006. Kroniek van de voorgeschiedenis van Hoboken.
• Janssens, F. & Corremans, R. 2006. Alto Fatego ontmaskerd, het einde van een 50-jarige mythe.
• Krekels, C., Nilis, R. & Mertens, P. 2004. Meerlenhof. Beste Buurtbewoner., Den Hobokenaar, zondag 1 februari 2004, p.10.
• Lampo, J. 2000. Vermaerde Coopstadt, Antwerpen in de Middeleeuwen., Davidsfonds, Leuven, p.1-117.
• Marketing & communicatie Antwerpen 2005. Kasteel Meerlenhof verkocht (AG Vespa A8 nr. 4316) ., College van vrijdag 15 april 2005.
• Nagtegaal, H.K. 2003. Heraldisch vademecum., Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, 2003, p.1-192.
• Nieuwenkamp, H.W.M.J.K. 1961. Encyclopedie van de Heraldiek., Elsevier, 1961, p.1-???.
• Nilis, R. 2002. SOS Meerlenhof., Nieuwsgroep: nl.politiek, 29 juli 2002.
• Ombudsman Antwerpen. 2000. V. - Overzicht bedrijfseenheid informatie en districtswerking (ID)., Huwelijksplechtigheid in RVT, HO/ID 2000.07.046, p.2.
• Pama, C. 1990. Prisma van heraldiek & genealogie., Het Spectrum, Tweede druk, 1990, p.1-408.
• Prims, F. 1974. Geschiedenis van het Kiel., Uitgeverij C. de Vries-Brouwers, p.v.b.a., Antwerpen, p.1-133.
• Rottier, H. & Van de Cruys, M. 2004. Heraldiek. Wapens kennen en herkennen., Davidsfonds, 2004, p.1-352.
• Strecker, W. 2005. Geschiedenis Antwerpen.
• Servais, M. 1955. Wapenboek van de Provinciën en Gemeenten van België., 1955, p.1-1080.
• Tout-Anvers. 1914. Troisième année: Ce qu'il faut savoir. Ce qu'il faut voir. Adresses mondaines. Anvers-Pratique. S.n. : Anvers, s.a. [ca. 1914]. - 327 p., ill. - (21, Place de la Gare, Anvers / Imprimerie Aug. Van Nylen, Rue du Prince 28, Anvers).
• Vanaken, D. 2002. Hobokenaars verdienen beter dan opgeklopte woorden en halve waarheden., Antwerpen, VLD Nieuws, 27-08-2002.
• Vanaken, D. 2003. December en januari, maanden van feesten, pakjes en wonderlijke feiten... maar ook van terugblikken en vooruitzien. (de mening van Dirk Vanaken - voorzitter VLD Hoboken)..
• Vanaken, D. 2005. Hobokense partijen unaniem in verweer tegen stadsvoorstel [met betrekking tot de verkoop en gedeeltelijke verkaveling van het domein Meerlenhof]., de Burgerkrant van Hoboken, n^o2/2005, [juni], p.3.
• Van Bladel, W. 1992. Pleidooi voor een Heemmuseum., Hobuechen 1135, Jaargang 7, Nummer 4, november 1992, Kring voor Heemkunde v.z.w., p.175-177.
• Van Bladel, W. 1995. De Heren van Hoboken (Slot)., Hobuechen 1135, Jaargang 10, Nummer 1, februari 1995, Kring voor Heemkunde v.z.w., p.3-12.
• Van Gorp, P. ????. Lindenhof & Portugesehof. Toespraak van Algemeen secretaris Paul Van Gorp [van het OCMW Antwerpen].
• Van Muylem, M. 2005. Marc Van Muylem wil meer respect voor districten., Gazet van Antwerpen, 8 juli 2005, in Den Brabo, Uw Antwerpse Webkrant, District Hoboken.
• van Passen, R. & Roelandts, K. 1967. Toponymie van Wilrijk., Gemeentebestuur van Wilrijk, p.1-237.
• Viaene-Awouters, L. & Wardop, E.. 2002. Gemeentewapens in België, Vlaanderen en Brussel, Deel I, Vlaanderen A-L., Dexia Bank, 2002, p.1-664.
• Vlaams Belang Antwerpen. 2005. Kasteel Meerlenhof moet eigendom blijven van de Hobokenaar!!! , Antwerpen Vooruit nr 12, E-magazine, 2005-05-09.
• VLD Antwerpen. 2002. Kastelen in Hoboken, behouden, verkopen of afbreken?, Antwerpen, VLD Nieuws, 05-09-2002.